"Tiếng Nghệ" của Nguyễn Bùi Vợi
Nguyễn Quang Tuyên
CX:
Nghe tiếng Nghệ để yêu
thêm người xứ Nghệ...để người đi xa, lòng nặng nhớ quê hương!
------------------
Từ giọng nói, tiếng nói mà suy tưởng đến một
nét thuộc tính cách của người Nghệ là tình thương yêu, chung thủy trong quan
hệ giữa người với người. Bài thơ "Tiếng Nghệ" của Nguyễn Bùi Vợi tự cất cánh
bay lên một tầm cao thẩm mỹ.
Tiếng Nghệ
Cái
gầu thì bảo cái
đài
Ra
sân
thì bảo ra ngoài cái cươi
Chộ tức là
thấy
mình ơi
Trụng
là nhúng
đấy đừng cười nghe em
Thích
chi(gì) thì bảo là sèm
Nghe ai bảo
đọi
thì mang bát
vào
Cá quả
lại gọi cá tràu
Vo troốc
là bảo gội đầu
đấy em...
Nghe em giọng Bắc êm êm
Bà con hàng xóm đến xem chật nhà
Răng
chưa sang nhởi
nhà choa
Bà o đã nhốt
con ga
trong truồng
Em cười bối
rối mà thương
Thương em một lại trăm đường thương quê
Gió Lào thổi rạc bờ tre
Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn
Chắt từ đá sỏi đất cằn
Nên yêu thương mới sâu đằm đó em
------
Trữ tình mà như tự sự. Chuyện một chàng trai xứ Nghệ lập nghiệp ở xứ
Bắc và xe duyên, kết tóc với một cô gái ở đàng ngoài. Lần đầu anh đưa vợ về
thăm quê và ra mắt bà con, họ hàng. Anh muốn cho vợ khỏi bỡ ngỡ và hòa nhập
được nhanh với gia đình, theo anh, trước hết phải hiểu được tiếng địa phương
nơi quê anh. Thế là anh cấp tốc trang bị cho vợ một loạt từ địa phương. Anh
chỉ chọn những từ mà anh dự đoán là sẽ gặp trong trò chuyện, trong sinh
hoạt. Như một đoạn văn từ điển, anh đọc cho vợ nghe, chẳng khác gì học ngoại
ngữ.
Kể ra anh ta đón đầu cũng khá. Vừa để vợ hiểu được người ta nói gì,
vừa chủ động nói với người khác: "Thích chi thì bảo là sèm/ Nghe ai bảo đọi
thì mang bát vào". Các tiếng anh trang bị cũng đủ các loại âm: âm ai (đài),
ươi (cươi), ô (chộ), ung (trụng), em (sèm), oi (đọi), au (tràu), đến cả âm
oôc (troốc) cũng có.
Thế nhưng khi gặp một tình huống bất ngờ:
Răng chưa sang nhởi nhà choa
Bà o đã nhốt con ga trong truồng
thì vợ anh đành "bối rối". Bối rối là phải. Bởi lúc anh bày thì bày từng
tiếng một như kiểu tập đặt câu, mỗi câu một tiếng lạ. Nhưng ở đây lại nghe
hai câu liên tiếp, mỗi câu có đến những ba tiếng lạ. Chẳng khác gì nghe
tiếng nước ngoài. Hơn nữa, sáu tiếng này lại âm khác, không trùng với một âm
nào mà anh đã trang bị: Ang (răng), ơi (nhởi), o (bà o), a (ga), uông
(truồng).
Có thể dụng ý hay từ vô thức xuất thần, nhưng cứ qua câu chữ mà phân
tích thì thật là lý thú. Tình huống vừa xảy ra chắc ai cũng cười, ngay vợ
anh cũng "cười bối rối". Từ "bối rối" được đặt cạnh từ "cười" tạo thành cụm
từ "cười bối rối" là một sáng tạo. "Bối rối" là lúng túng, mất bình tĩnh,
không biết xử trí thế nào. Nhưng ở đây, nó không hàm nghĩa mất bình tĩnh nữa
và cười là một cách xử trí vừa thông minh, vừa phúc hậu, dễ thương.
Em cười bối rối mà thương
Thương em một lại trăm đường thương quê
Thấy em bối rối mà anh thêm thương. Nhưng thương em thì một mà thương
quê lại trăm nghìn lần. Mạch thơ tự sự bỗng chuyển sang trữ tình sâu lắng.
Đang vui, đang cười bỗng chảy nước mắt. Đang nói về thương em, bỗng chuyển
sang thương quê. Thương em vì em bối rối khi nghe người quê anh nói mà không
hiểu. Nhưng thương quê vì sao quê anh lại được ông trời ban cho tiếng nói
ấy. Một thứ tiếng mà "chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn". Câu thơ thật
hay, cảm nhận đúng và sâu sắc cái giọng nói của quê mình. Giọng nói của vùng
đất nhiều núi non sông nước, nhiều đá sỏi đất cằn, nhiều gió Lào mưa bão...
Con người ở đây phải gồng mình lên mới sống nổi. Có lần, nhà thơ đã viết về
con người xứ Nghệ: "Đã thẳng, thẳng như ruột ngựa/Đã nói là nói oang
oang/Ông trời nói sai cũng cãi/ Như rứa là dân xứ Nghệ".
Từ Gió Lào thổi rạc bờ tre đến Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn là
một trường liên tưởng đầy hàm nghĩa. Ngôn từ ở đây mang đầy hồn cốt của dân
Nghệ: "Thổi rạc" và "Nghe nhọc". Cứ tiếp xúc với dân lao động ở vùng này thì
bắt gặp ngay những từ như rạc người, gầy rạc, nghe nhọc lắm. Rạc là gầy,
khô, hốc hác, phờ phạc, xơ xác...
Nhưng ở đời, cái gì cũng có hai mặt của nó. Thiên nhiên khắc nghiệt nên
con người phải yêu thương, đùm bọc nhau mới có thể vượt qua được những cơn
bão tố:
Chắt từ đá sỏi đất cằn
Nên yêu thương mới sâu đằm đó em
Từ giọng nói, tiếng nói mà suy tưởng đến một nét thuộc tính cách của
người Nghệ là tình thương yêu, chung thủy trong quan hệ giữa người với
người. Bài thơ tự cất cánh bay lên một tầm cao của thẩm mỹ.
Nguồn: Hà nội mới Online
